دکتر مریم میرزاخانی ریاضیدان بزرگ ایرانی و کسی بود که در دانشگاه هاروارد تحصیل کرد و به مقام استادی در دانشگاه استنفورد رسید. از او به عنوان اولین دختر ایرانی برنده مدال طلای المپیاد ریاضیات جهان یاد می‌شود که دو سال پیاپی به این موفقیت دست پیدا کرد؛ همچنین او اولین ایرانی‌ای است که توانست به نمره کامل المپیاد دست پیدا کند. با ما در ویکی زندگی همراه باشید تا در ادامه به زندگی نامه این دانشمند ایرانی بپردازیم.
زندگی نامه مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شد، سپس به منظور ادامه تحصیلات خود به آمریکا مهاجرت کرده و توانست مدرک دکتری خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد بگیرد.
آنچه از گفته‌های خود او برمی‌آید،تمایل او به ریاضیات از دوره کودکی شکل گرفت، چنانچه خود او گفته: “بچه که بودم دوست داشتم نویسنده شوم. شاید برادرم بود که باعث علاقه‌مندی من به ریاضیات شد. او بود که یک روز با نقل هیجان‌انگیز داستان مربوط به حل یک معمای ریاضی، مرا نسبت به ریاضیات به شوق آورد. هرچه بیشتر ریاضی را مطالعه کردم و به حل مسائل ریاضی پرداختم، بیشتر به شوق و هیجان آمدم. ”
از مریم میرزاخانی یک دختر به یادگار مانده است. گفته شده مریم برای حل مسائل هندسه و ریاضی، تصاویر زیادی را روی کاغذهای بزرگ میکشید؛ به‌طوری که دخترش (آناهیتا)، نام نقاشی را بر کارهای مادر گذاشته بود. میرزاخانی درباره آینده دخترش این‌گونه گفته:
“برای من فرق نمی‌‌کند بچه‌ام ریاضیدان شود یا نشود؛ امیدوارم که او و کلا همه بچه‌ها ریاضی را جدی بگیرند. دوست ندارم مثل افرادی شود که تا صحبت از ریاضیات می‌شود می‌گویند من از ریاضی هیچ‌چیز نمی‌دانم. یعنی اصلا به خود امکان نمی‌‌دهند که به آن فکر کنند. البته در ایران خیلی اینطور نیست، ولی در آمریکا زیاد پیش می‌آید. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند. حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری هم می‌کند، اگر ریاضی‌اش قوی باشد، می‌تواند جلوتر برود.
همسر مریم میرزاخانی اهل جمهوری چک است. وی درباره آشنایی و ازدواج با مریم اینطور می‌گوید:
“من برای اولین بار مریم را در سال ۲۰۰۴ در بوستون ملاقات کردم. در آن زمان، او در رشته خود یک ستاره بود که تِز دکترایش را در هاروارد تمام کرده و در آن، تعداد زیادی مسئله مهم را در رابطه با دینامیک روی رویه‌های هذلولی حل کرده بود. با این حال شما نمی‌توانستید این را با ملاقات وی در یک مهمانی خانگی متوجه شوید. او نمونه‌ای از طرز برخورد متواضعانه، دوستانه و کنجکاوانه بود و در عین حال دستاوردهای واقعی‌اش را پنهان می‌کرد؛ شاید به این خاطر که اطرافیانش، گیج و دستپاچه نشوند.
ما در سال ۲۰۰۸ در بالای کوهی در نیوهمشایر و با حضور مجموعا ۶ نفر ازدواج کردیم. در سال ۲۰۰۹ با شغل‌های عالی و آنچه موقعیتی تمام و کمال در زندگی به نظر می‌رسید، به کالیفرنیا منتقل شدیم و دخترم آناهیتا در سال ۲۰۱۱ متولد شد.”
بعد از تدریس در پرینستون، مریم در ابتدای سپتامبر ۲۰۰۸ (۱۱ شهریور ۱۳۸۷) به دانشگاه استنفورد که یکی از معتبرترین دانشگاه‌های جهان و دومین دانشگاه برتر دنیاست، رفته و در سن ۳۱ سالگی به‌عنوان پروفسور یا استاد تمام، در این دانشگاه مشغول به تدریس شد.
در ابتدای تابستان سال ۲۰۱۷ میلادی (تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی)، مریم به‌دلیل بیماری سرطان پستان در بیمارستان بستری شد. بیماری سرطان او از چهار سال قبل تشخیص داده شد و پس از این مدت به مغز استخوان او سرایت کرده بود. سرانجام مریم میرزاخانی در ۲۴ تیرماه ۱۳۹۶ خورشیدی و زمانی که تنها ۴۰ سال از عمرش می‌گذشت، در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.
بخشی از افتخارات میرزاخانی
مریم میرزاخانی در طول عمر خودش توانست به افتخارات مهمی دست پیدا کند که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم:
- مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی هنگ‌کنگ (۱۹۹۴)
- مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی کانادا (۱۹۹۵)
- همکار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران (۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹)
- جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد (۲۰۰۳)
- جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد (۲۰۰۳)
- جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی (۲۰۰۴)
- جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال (۲۰۰۹)
- جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا (۲۰۱۳)
- انتخاب به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
- جایزه بنیاد ریاضیات کلی (۲۰۱۴)
- سخنران کنگره بین‌المللی ریاضی (۲۰۱۴)
- مدال فیلدز (۲۰۱۴) در کره جنوبی
- عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه (۲۰۱۵)
- عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا (۲۰۱۵)
- عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا (۲۰۱۶)
- عضویت در فرهنگستان هنر و علوم (۲۰۱۷)
مریم میرزاخانی از نظر بزرگان و رسانه ها
مریم میرزاخانی از جمله زنان پیشرو در علم ریاضیات است که به رغم عمر کوتاه، خدمات زیادی را به جامعه علمی ارائه داد و چندین قضیه مهم و حل‌نشده ریاضی را با ذهن خلاق خودش به سرانجام رساند. نبوغ او، جوایز متعددی را برایش به ارمغان آورد و بر شهرت جهانی و اعتبار علمی او افزود.
نشریه معتبر پاپیولار ساینس در آمریکا، مریم میرزاخانی را به‌عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ معرفی کرد؛ او از سوی مجله نیچر (Nature)، از ارزشمندترین مجله‌های علمی جهان، نیز به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ انتخاب شد. پروفسور میرزاخانی اولین زن ایرانی عضو آکادمی علوم آمریکا و اولین زن برنده مدال فیلدز است که مهم‌ترین جایزه و به تعبیری به‌عنوان جایزه نوبل ریاضیات شناخته می‌شود.
همچنین مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از هفت دانشمند زن تاثیرگذار دنیا از سوی نهاد زنان سازمان ملل برگزیده شد. درخشش ستاره میرزاخانی در آسمان علمی جهان تا جایی است که در سال ۱۳۹۸ خورشیدی، نهاد زنان سازمان ملل، نام او را در بین هفت دانشمند زن تاثیرگذار دنیا معرفی کرد؛ زنانی که از آنها به‌عنوان زنانی یاد می‌شود که جهان را تغییر دادند.
در کشورهای مختلف دنیا به عناوین مختلفی یاد و نام مریم میرزاخانی را گرامی می‌دارند؛ از آن جمله انتشار تصویری از او در کتابی با عنوان «زنان در علم، ۵۰ تن پیشگام نترس که دنیا را عوض کردند» در سال ۲۰۱۶ بود که برخی معتقدند طرح کارت پستالی است که در روز هشتم مارس و به مناسبت روز زن در کانادا به چاپ رسیده است. در کتاب درسی دانش‌آموزان آمریکایی نیز به منظور فرهنگ‌سازی و آشنایی بیشتر کودکان، بخشی را به معرفی این نابغه ریاضی ایران و جهان اختصاص داده‌اند.
مارک تسیر لاوین (رئیس دانشگاه استنفورد) در سوگ مریم میرزاخانی نوشت: “او یک ریاضیدان، نظریه‌پرداز درخشان و در عین حال متواضع بود که جوایز را فقط به این دلیل دریافت می‌کرد تا برای دیگر زنان الهام‌بخش باشد و مسیر وی را در پیش بگیرند. مریم خیلی زود از میان ما رفت، اما تاثیری که روی هزاران زن گذاشت تا با الهام‌گیری از او به تحصیل در ریاضیات و علوم روی آورند، پایدار خواهد ماند. سهم او به‌عنوان یک دانشمند و نقش اساسی وی مهم و پایدار است و جای او در اینجا، دانشگاه استنفورد و در سراسر دنیا، عزیز و خالی خواهد بود.
روز بزرگداشت مریم میرزاخانی
به منظور پاسداشت مریم میرزاخانی، روزی را در تقویم جهانی در نظر گرفته و آن را روز جهانی زنان در ریاضیات نامگذاری کرده‌اند. در سال ۲۰۱۹ و به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران، ۲۲ اردیبهشت ماه (۱۲ مه)، مصادف با سالروز تولد پروفسور مریم میرزاخانی، به یاد او و خدمات علمی وی، از جانب اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی، به نام روز جهانی زنان در ریاضیات نامگذاری شد.